PHẬT THỦ TRÁI CÂY TÂM LINH DƯỢC LIỆU QUÝ HA HUYẾT ÁP, KHỎE TỲ VỊ,LỢI GAN MẬT CẦN BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN (19/06/2014)
Phật thủ(Citrus medica var. sarcodactylis) là giống cây ăn quả thuộc chi Cam chanh..
Phân loại khoa học
Tên gọi của loài cây này xuất phát từ hình dáng của quả chia nhánh trông như bàn tay Phật.
Phật thủ (hay còn gọi là thanh yên) là loài cây gỗ nhỏ thường xanh, cao từ 2 đến 2,5 m, Lá dày tròn đầu, hình bầu dục và hơi có khía ở vành lá. Cành có gai ngắn cứng nhọn. Khi còn non lá có màu phơn phớt tím, nhưng rồi đổi thành màu xanh mướt như lá mẫu đơn. Hoa Phật thủ màu trắng, mỗi năm ra hoa từ 2 đến 3 lần. Có thể nhân giống phật thủ bằng cách chiết cành từ cây 2 đến 4 tuổi.
Trái Phật thủ khá to, có mùi thơm đậm đà thầm kín, để lâu vẫn giữ được mùi thơm. Vỏ quả dày sần sùi. Những “ngón tay” nhỏ dài như những trái ớt chín kết lại thành một trái phật thủ màu vàng ánh trông rất đẹp mắt. Hình dáng của trái Phật thủ khiến người ta liên tưởng đến bàn tay của Đức Phật đang chắp ngón cầu nguyện. Qủa và hoa phật thủ đều có thể dùng làm thuốc.
Qủa phật thủ chẳng những có thể dùng ăn tươi, làm thuốc, làm mứt mà còn là thứ quả đẹp dùng trong trang trí trưng bày.
Phật thủ chính là một trong năm loại trái cây thường được dùng để trưng bày trên mâm ngủ quả trên bàn thờ gia tiên trong những ngày Tết cổ truyền của dân tộc.Những quả Phật thủ có hình như bàn tay Phật, mùi thơm dễ chịu, màu vàng óng rất đẹp mắt. Gia chủ mua những cây Phật thủ về để trong nhà với mong muốn cả năm bình an, hạnh phúc và lúc nào cũng có được sự che chở của bàn tay Phật Tổ.
Phật thủ có thể để được 3 - 4 tháng. Khi héo vẫn không rụng, gia chủ có thể lấy quả này ngâm rượu.Quả Phật thủ - quả tay Phật có nhiều công dụng khác như chế biến thành những món ngon hoặc dùng vào việc chữa bệnh.
Phật thủ - một dược liệu quý
Theo Đông y, phật thủ vị cay, đắng, chua, tính ấm, có tác dụng chỉ thống, hóa đàm, dùng chữa các chứng ăn không tiêu, đầy bụng, đau dạ dày, đau gan, cổ họng nghẹn tắc, ngực tức đầy, mạng sườn trướng đau... Các nghiên cứu dược lý hiện đại cho thấy, phật thủ có tác dụng giải trừ sự co thắt cơ trơn, hạ huyết áp, cắt cơn hen và tăng cường chức năng tiêu hóa. Phật thủ chứa nhiều vitamin C, đường, acid hữu cơ, dầu chanh, glycozit, dùng làm thuốc thơm điều hòa khí, bồi bổ dạ dày, có công hiệu giảm đau, hòa khí, làm dễ tiêu, tan đờm, khỏe tỳ vị, giảm ho, giúp dễ chịu trong ngực, chữa nôn, giã rượu…
Về lâm sàng, Phật thủ chủ trị khí trệ ở can vị ngực bụng trướng đau. Phật thủ hương thơm, cay, tán, đắng giáng ôn, thông nên dùng chữa các chứng khí trệ can uất, can vị không hoà tạo nên các chứng hiếp can trướng thống, quản phúc (bụng), lí mẫn, nôn mửa ăn ít. Phật thủ thư can giải uất, trị chứng đàm (đờm) khí giao trở sinh ế cách, chữa tràng nhạc (bệnh lao hạch ở 2 bên cổ).
Theo “Dược tính chỉ nam” Phật thủ còn chữa được cả chứng đi lỵ bị rặn nhiều và chứng đau bụng hoắc loạn. Nhưng chứng lỵ đã lâu mà khí lực quá yếu mệt, không nên dùng nó.
Theo lâm sàng Phật thủ chữa được tính truyền nhiễm của bệnh viêm gan trẻ em. Theo Giáo sư Đỗ Tất Lợi: Phật thủ dùng ngày từ 3 – 6 gam dưới dạng thuốc sắc hay thuốc bột.
Phật thủ rửa sạch, thái thành phiến, phơi khô ngâm với rượu, uống trước bữa ăn, có tác dụng chữa tỳ vị rất tốt.
Để sử dụng làm thuốc, khi hái quả về nên thái dọc thành từng miếng mỏng, phơi hoặc sấy khô, bảo quản nơi khô ráo, dùng dần.Liều dùng mỗi ngày 4 - 8g cùi quả phơi khô, sắc uống, làm trà thuốc hoặc lấy vỏ quả ngâm rượu uống.
Một số bài thuốc chữa bệnh từ phật thủ
1. Chữa ho kéo dài có nhiều đờm, viêm phế quản mãn tính
Đơn giản nhất là nhai cả cùi và vỏ quả phật thủ, nuốt lấy nước. Hoặc dùng phật thủ khô 6g, bán hạ chế với nước gừng 6g. Cho các vị vào ấm, sắc với 400ml nước cho tới khi còn 250ml, chia làm 2 lần uống trong ngày. Nên pha thêm ít đường cho dễ uống.
2. Chữa đau dạ dày mãn tính
Phật thủ tươi 15-20g hoặc phật thủ khô 6-10g, thái lát thật mỏng hoặc tán vụn, cho vào ấm, pha nước sôi vào, đậy nắp kín như pha trà, để 10-15 phút sau rót ra uống lúc nóng. Ngày uống 1 thang, uống nhiều lần trong ngày thay nước trà.
- Chữa đau dạ dày do lạnh: Phật thủ khô 15 g, gạo tẻ sao vàng 30 g, sắc nước uống ngày 3 lần.
- Chữa đau bụng do tỳ vị hư hàn: Phật thủ tươi 100 g (khô 40 g), rượu trắng 1 lít. Phật thủ thái nhỏ, ngâm với rượu ít nhất 15 ngày. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 5-10 ml.
3. Chữa ăn không tiêu, viêm gan, gan nhiễm mỡ,
- Ăn không tiêu, gan và dạ dày đau tức: Có thể dùng một trong những phương thuốc sau:
+ Phật thủ tươi 12-15 g (khô 6 g), hãm với nước sôi uống thay trà trong ngày.
+ Phật thủ khô, huyền hồ sách mỗi thứ 6 g, sắc với nước, chia 2-3 lần uống trong ngày.
+ Phật thủ khô 6 g, thanh bì 9 g, xuyên luyện tử 6 g, sắc với nước, chia 2-3 lần uống trong ngày.
- Viêm gan truyền nhiễm: Phật thủ khô 9 g; bại tương thảo (cỏ bồng) mỗi tuổi 1 g, từ trên 10 tuổi thì cứ tăng 2 tuổi thêm 1 g. Sắc với nước, pha đường, chia làm 3 lần uống trong ngày, mỗi liệu trình 10 ngày. Lấy 10g phật thủ khô, 6g hoa nhài, cho vào ấm, pha nước sôi, hãm khoảng 10-15 phút rồi uống lúc nóng. Ngày uống 1 thang thay nước trà. Bài thuốc có tác dụng rất tốt trong việc chữa trị các chứng vị khí bất hòa, bụng đầy trướng, ăn không ngon, chán ăn.
4. Ho nhiều đờm
Phật thủ 30 gam, đường phèn 15 gam, hấp cách thủy nửa giờ, ngày ăn một lần.
5. Ợ hơi
Vỏ phật thủ tươi 30 gam thái lát, sắc uống.
6. Đau bụng kinh
Phật thủ tươi 30 g, đương quy 8 g, gừng tươi 6 g, rượu trắng 30 g, thêm chút nước sắc lên, chia 2-3 lần uống trong ngày.
- Chữa huyết trắng ra nhiều: Phật thủ tươi 30 g, ruột non lợn 30 cm (làm sạch), sắc với nước, chia 2-3 lần uống trong ngày.
7. Chữa nấc, ăn vào nôn ngược trở ra
Lấy vỏ quả phật thủ tươi cắt nhỏ, trộn đều với đường, ăn ngày 3-4 lần, mỗi lần vài miếng, nhai rồi nuốt dần.
8. Viêm khí quản mạn tính
Phật thủ khô 6 g, bán hạ chế gừng (tẩm nước gừng sao vàng) 6 g, sắc với nước, pha thêm chút đường để uống./.
9- Giải say rượu:
Phật thủ tươi 30 g, sắc với nước để uống.
Lưu ý: Đối với các chứng bệnh kể trên, nếu không có quả phật thủ thì thay bằng lá cũng có tác dụng tốt.Ngoài ra, hoa phật thủ cũng là vị thuốc Đông y rất tốt, tính ấm, vị hơi đắng, có tác dụng lợi tỳ vị, trị nôn và các chứng bệnh như quả phật thủ, lượng dùng cũng tương tự.
Tuy nhiên, nếu ăn nhiều phật thủ sẽ bị hao tổn khí, người hư nhược kiêng dùng.
Món ăn - bài thuốc từ quả Phật thủ
- Rượu phật thủ: phật thủ 30g, rượu trắng 500ml. Ngâm trong 7-10 ngày. Mỗi lần uống không quá 40-50ml. Dùng cho các trường hợp rối loạn tâm thần ý thức (trầm cảm ức chế...).
- Xi-rô phật thủ: phật thủ 15g rửa sạch thái nhỏ, đường trắng lượng thích hợp cho vào trong bình trà, đổ nước sôi hãm uống thay trà. Dùng cho các bệnh nhân đau quặn bụng do đầy hơi trướng bụng.
- Cháo phật thủ: phật thủ 10-15g, gạo tẻ 60-80g. Nấu phật thủ lấy nước bỏ bã, nấu với gạo tẻ, khi cháo được cho thêm đường trắng khuấy đều, đun sôi. Dùng cho các trường hợp sốt ho, đau tức vùng ngực do tràn dịch màng phổi.
- Chè phật thủ: phật thủ 10g. Rửa sạch, thái nhỏ, cho nước sôi hãm uống thay nước chè ngày 1 lần. Dùng cho các bệnh nhân viêm loét dạ dày tá tràng, co thắt tâm vị, đầy ợ hơi, buồn nôn, nôn ói.
- Chè phật thủ cốc tinh thảo: phật thủ 60g, cốc tinh thảo 15g, chè 3g. Phật thủ, cốc tinh cùng nấu lấy nước, khi đã gần đặc gạn lấy nước vào ấm đã cho chè sẵn. Cho uống ngày 1 ấm, đợt dùng 5-7 ngày. Dùng cho các bệnh nhân viêm thị thần kinh, thị lực giảm.
- Ruột lợn hầm phật thủ: ruột non lợn 1 đoạn, phật thủ 15-30g. Ruột lợn làm sạch thái đoạn, nấu với phật thủ, thêm gia vị thích hợp cho ăn. Dùng cho phụ nữ bị huyết trắng khí hư. Tuần dùng 2-3 lần, dùng liền trong 2-3 tuần..
Phật thủ, cây làm giàu
Là một cây thuốc quý và có giá trị kinh tế cao, cây phật thủ dễ trồng và cho thu hái quanh năm. Vốn xuất hiện nhiều tại thị trường phía Bắc vào dịp Tết, Hiện nay phật thủ đã có mặt ở TP Hồ Chí Minh và Bình Dương. Ngoài một số điểm bán cây giống, cây có trái, hoặc trái cây trên đường Phan Đình Phùng (Q.Phú Nhuận), các cửa hàng chuyên kinh doanh sản phẩm Hà Nội, phật thủ còn đang được bán lẻ trên một số tuyến đường trung tâm TP.HCM. Tại giao lộ Ba Tháng Hai - Lê Hồng Phong (Q.10).
Trái phật thủ cũng đã xuất hiện tại nhiều quầy trái cây ở chợ Thủ Dầu Một, với giá bán trên dưới 200.000 đồng/trái. Ngày tết quả đẹp giá tới triệu đồng / quả.
Từ đặc điểm sinh học của cây và điều kiện địa lý, thổ nhưỡng, khí hậu… của tỉnh Bình Dươngcho thấy phật thủ cũng giống như các cây ăn trái cùng họ như cam chanh quýt bưởi sẽ phát triển thích hợp tại vùng đất của các địa phương như Tân Uyên, Bến Cát và một số vùng trong Tỉnh.. Các hộ gia đình tại Thành phố và các Thị xã cũng có thể trông phật thủ như một cây cảnh và khai thác làm thuôc trong khuôn viên nhà. Chúng ta hy vọng vấn đề nghiên cứu và phát triển trồng cây phật thủ tại địa phương sẽ là một trong những mô hình có thể giúp phát triển kinh tế gia đình và cung cấp nguồn dược liệu quý chữa bệnh góp phần bảo vệ sức khỏe cho mọi ngườitrong hoàn cảnh các bệnh về huyết áp, tiêu hóa, gan mậtvà thừa cân béo phì đang có nguy cơ gia tăng như hiện nay.
( Thân Thị Diệp Nga- Tổng hợp từ kinh nghiệm gia đình Lương Y Đức Cường và báo Sức khỏe& đời sống, Nông nghiệp Việt Nam)
Thân Thị Diệp Nga